Câu đối cuốn thư-hoành phi câu đối có ý nghĩa gì trong văn hoá thờ cúng ?

Câu đối cuốn thư-Hoành phi câu đối là hình thức bài trí ban thờ gia tiên đã có từ rất lâu, được nhiều gia đình lựa chọn. Cùng với lư hương, bài vị, ảnh thờ,… thì câu đối cuốn thư cũng được sử dụng rất nhiều. Nét đẹp này đực lưu truyền qua nhiều thế hệ, có nhiều đổi mới trong hoạ tiết, hoa văn nhưng ý nghĩa thì vẫn còn nguyên vẹn.

1. Câu đối cuốn thư là gì ?

Câu đối được liệt vào một thể loại mang tính biền ngẫu, dùng thể thức đối đôi mà biểu hiện ý nghĩa, tư tưởng. Chữ đối ở đây có ý nghĩa đối lập, thành đôi.

Câu đối được người Trung Quốc gọi là đối liên , dùng để chỉ một dạng sơ khởi của nó là đào phù tức bùa gỗ đào.Còn được người xưa gọi là Doanh thiếp, Doanh liên.

Cuốn thư là một dạng của bình phong, nghĩa là nó có ý nghĩa che chắn cho một cái gì đó.

Cuốn thư, như thường thấy trên khu vực ban thờ, là tấm bẳng nằm ngang, treo cao trên ban thờ dưới dạng một bức thư họa, hay một bức tranh được viết bằng chữ (chữ Hán). Về bố cục một bức cuốn thư cơ bản, ở giữa là chữ được giả như viết trên một cuốn thư thật (dạng cuốn thư cố của Trung Quốc mà ta thường thấy trong các bộ phim cổ trang), 2 bên cuốn thư, 1 bên là bút, 1 bên là kiếm, tượng trưng cho kiến thức và sức mạnh; thêm nhiều họa tiết rồng phượng toát lên vẻ đẹp trang trọng, truyền thống.

2.Hoành phi câu đối là gì ?

Hoành phi câu đối, thường được cấu tạo là 2 tấm bảng hình chữ nhật đặt dọc đối xứng 2 bên bàn thờ, cũng có thể dưới hình ô van hay hình 1 chiếc khánh. Ở bức hoành phi, hoa văn có thể đơn giản, tạp trung chủ yếu vào câu đối và nội dung câu đối 2 bên, phải mang ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện được quan điểm, lời dạy,… của cha ông về một vấn đề đạo đức, hay về luân thường đạo lý ở đời. Do vậy, câu đối chữ Hán thờ mẫu, câu đối thờ thần linh, hay câu đối treo bàn thờ gia tiên lại được lựa chọn khác nhau.

3. Nguồn gốc của câu đối cuốn thư-hoành phi câu đối

Không biết cuốn thư, câu đối xuất hiện từ đâu, chỉ biết rằng chúng xuất hiện từ rất lâu đời, từ thời phong kiến.

Thời xưa, chúng chỉ được treo ở gian thờ của những nhà địa chủ phong kiến, nhà quan, đình, chùa lớn. Ngày nay xã hội phát triển hơn hoành phi, câu đối, cuốn thư còn xuất hiện trong nhà thờ gia tiên của một số gia đình, miếu, đình, chùa thể hiện gia phong nét truyền thống của dân tộc ta.

Xưa kia, mỗi khi một gia đình nào có việc trọng đại như: vinh quy bái tổ, chúc thọ, mừng tân gia… mọi người lại đến tặng nhau đôi câu đối, nếu sang hơn nữa thì tặng cả bức hoành phi, cuốn thư. Bức cuốn thư, hoành phi thường được treo trên xà ngang, gian giữa, ở phía trên câu đối, ngăn cách không gian bên ngoài với khu vực thờ cúng. 

Ngày nay ngoài việc sử dụng chữ Hán- Nôm, nhiều bức hoành phi – cuốn thư được viết bằng chữ Quốc ngữ cách điệu đường nét giống như chữ tượng hình.

Thú chơi cuốn thư câu đối qua thời gian  trở thành nét văn hóa riêng, đặc trưng của cả một dân tộc Việt Nam. Ngày nay, người biết đọc, biết viết cuốn thư câu đối không nhiều phần lớn trong số họ là những người biết viết chữ Hán, chữ Nôm từ thế kỷ trước, còn lại là một số  người trẻ tuổi yêu chữ được kế thừa nét truyền thống trở thành nhà Nho.

4. Được sử dụng hoạ tiết, hoa văn, chất liệu như thế nào ?

 Những bức hoành phi – câu đối, cuốn thư được sơn son thếp vàng, sơn đen chữ đỏ hoặc vàng hay chữ khảm

Cuốn thư câu đối thường được chế tác bằng đồng, bằng gỗ, bằng đá… Nhưng cuốn thư bằng gỗ được sử dụng rộng rãi nhất bởi độ bền đẹp, sáng bóng, truyền tải được hết sự tinh tế từng đường nét của nghệ nhân. 

Chữ trên cuốn thư và ý nghĩa chữ trên cuốn thư có thể coi là quan trọng nhất khi người ta lựa chọn một bức cuốn thư hay hoành phi câu đối. Các chữ trên cuốn thư, chữ hán trên cuốn thư thường thấy: “Đức Lưu Quang”, “Phúc Mãn Đường”, “Thiện Tối Lạc”, “Phúc Lộc Thọ”, “Phụng Gia Tiên”,… 

Một bộ cuốn thư, hoành phi câu đối treo bàn thờ còn được gọi là bức trướng bàn thờ, cũng có thể tùy theo nhu cầu và sở thích của khách hàng mà thiết kế riêng, thêm bớt một số bức.

5. Ý nghĩa trong văn hoá thờ cúng

Bức hoành phi – câu đối luôn đi đồng bộ tại những nơi trang nghiêm và là một chỉnh thể hoàn hảo trong lối chơi chữ có nguồn gốc xa xưa. Đây không chỉ là vật tượng trưng cho sự trang nghiêm, minh chứng cho truyền thống nghi lễ trang trọng của dân ta mà còn mang giá trị nghệ thuật lớn.

Chữ viết trên hoành phi đều mang ý nghĩa tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên, ca tụng công đức của tổ tiên, ghi lại những lời răn dạy con cháu, hoặc thể hiện ước nguyện cầu mong sự bình an, thái bình.

Long – Lân – Quy – Phụng là những con vật linh thiêng nên thường được dùng làm họa tiết cho bức hoành phi, có ý nghĩa về mặt tâm linh. Người ta tin rằng, khi dùng những bức hoành phi – câu đối này để gửi gắm lòng tôn kính và biết ơn đến tổ tiên thì sẽ nhận được sự che chở, phù hộ từ họ.

Được treo ở những nơi tôn nghiêm, hoành phi – cuốn thư câu đối luôn đi đồng bộ và là một chỉnh thể trong lối chơi chữ được nhiều người ưa chuộng. Hoành phi – câu đối vừa mang tính chất nghi lễ, vừa có giá trị về nghệ thuật. Bên cạnh đó, cuốn thư câu đối còn đóng góp một vai trò không nhỏ cho phong thủy nhà bạn. Việc treo hoành phi câu đối trong nhà cũng mang đến cho gia chủ nhiều niềm vui và may mắn. Khi dùng treo bức hoành phi – câu đối, bạn cần tìm hiểu về hướng nhà, hướng treo phù hợp để đem lại cho gia đình mình vận may, tài tộc và bình an.

Những năm gần đây, nhiều đình, chùa, đền, miếu, nhà thờ của các dòng họ được trùng tu, tôn tạo hoặc xây mới ngày càng nhiều. Ngoài các hạng mục xây dựng thì không thể thiếu hoành phi câu đối, cuốn thư câu đối với ý nghĩa góp phần làm trang trọng hơn không gian thờ cúng.

Ngày nay ý nghĩa của cuốn thư được áp dụng vào các công trình tâm linh văn hóa là chính.Ví dụ như khi bạn cần ngăn chặn các luồng khí xấu xâm nhập vào khu lăng mộ, nhà thờ, nhà ở, đình chùa,… bạn sẽ cần làm một chiếc cuốn thư đặt trước để chặn lại. Như vậy cuốn thư bình phong dùng để ngăn chặn tà khí.

Cuốn thư thường có một bên là bút một bên là kiếm, tượng trưng cho kiến thức và sức mạnh, do đó nó có giá trị trong phong thủy rất cao, không sợ tà khí.

Câu đối thường được treo ở hai cột phía trước bàn thờ hoặc trên tường có treo mỗi bên một câu đối. Cũng như cuốn thư, ngoài dùng để trang trí, câu đối còn ghi lại những lời dạy về giá trị đạo đức truyền thống của tổ tiên, ca ngợi công đức của dòng họ gia tộc hoặc cầu mong thái bình, thịnh vượng.

Môt bức cuốn thư mang tính cổ điển có đủ 4 yếu tố của trời đất biểu trưng cho lửa, nước, đất và gió ứng với tứ phương mang lại ý nghĩa to lớn cho sự trường tồn của dòng họ hay uy quyền làm tâm cho vạn vật sinh sôi. Bên canh đó, cuốn thư còn mang ý nghĩa con cháu sau này sẽ như mầm cây phát triển làm cho dòng họ chở nên giàu có, hạnh phúc, đem lại sức khỏe cho mọi người, rất phù hợp cho nhà thờ họ, đình chùa, miếu, từ đường.

6. Cách treo

Cuốn thư thường được treo ở những nơi như: cuốn thư nhà thờ họ, nhà thờ tổ, những gia đình có phòng thờ lớn, phòng thờ gỗ truyền thống, nhà con trưởng,…

• Vị trí treo cuốn thư: Được treo ở giữa bàn thờ, lấy bát hương chính giữa làm tâm thẳng lên trên mặt hổ phù của cuốn thư. Khoảng cách từ mặt trên bàn thờ đến mép dưới cuốn thư khoảng 80cm – 100cm là vừa chuẩn, nghiêng xuống dưới khoảng 20 – 30 độ để dễ quan sát.

• Vị trí treo hoành phi câu đối: Căn cứ vào vị trí treo cuốn thư, căn cứ váo cấu trúc không gian, 2 bộ câu đối 2 bên có thể được thiết kế ốp sát vào 2 cây cột nhà hoặc ốp sát tường, cân đối 2 bên ban thờ, thấp hơn bức cuốn thư ở trên.

Như vậy, qua bài viết này Thế Giới Đồ Gỗ đã tổng hợp được những kiến thức vốn có để chia sẻ lại cho các bạn, giúp các bạn có cái nhìn sâu rộng và hiểu rõ hơn về “Câu đối cuốn thư- Hoành phi câu đối” trong phong tục thờ cúng của nhân dân ta .

Cảm ơn các bạn đã quan tâm và đón đọc những bài viết mà chúng tôi chia sẻ !